Erzincan Depremi ve Sel Felaketine Çanakkalelilerin Yardımı

2.Dünya Savaşı’nın hemen başlarında Türkiye, savaşın getirdiği ve ileride getireceği sorunlara çözümler ararken, tüm ülkeyi derinden sarsan iki önemli olay meydana geldi. Bunlardan birincisi Erzincan depremi, diğeri tüm batı illerimizi içine alan büyük sel felaketi…

28 Aralık 1939 saat 02.00 civarında, Türkiye’nin en büyük deprem facialarından birisi Erzincan’da meydana geldi. Bu deprem o zamana kadar, son elli yılda dünyada meydana gelmiş en şiddetli on beş deprem arasındaydı. Depremde 32.962 yurttaşımız hayatını kaybetti. 116.720 bina yıkıldı. Türkiye depremin yaralarını sarmak için o zamanın bütün olanaklarını kullanırken, 1 Ocak 1940 günü ülkemizin batı illerinde hava sıcaklığının artması ile yağan karlar erimeye başladı ve yeni bir yağışlı kütle ile de kuvvetli bir yağışla büyük sel felaketleri meydana geldi.

Avrupa’daki savaştan dolayı savunmasını güçlendirmeye uğraşan Türkiye, içteki bu doğal olaylarla da zor durumda kaldı. Başbakanlık aldığı bir kararla ülke içindeki doğal felaketlerle ilgili haberlerin sadece Anadolu Ajansı’nın verdiği bilgilere dayanması ve basında başka yorum ve haberlere yer verilmemesi sağlandı. Anadolu Ajansı’nın 1 Son Kanun (Ocak) 1940 tarihli haberi şöyledir: “Bakırçay’ın taşması yüzünden Kınık Nahiyesi’nin Dağıstan Köyü sularla mahsur haldedir. Köy halkına yardım için icap edilen tedbirler alınmıştır. Bergama-Soma yolundaki tahta köprü yıkılmıştır ve bu yüzden muvasala (ulaşım) kesilmiştir. Geyve’de derelerin taşması neticesinde Pamukova sular altında kalmıştır. Kepsut’ta yağan yağmurlar ve derelerin taşması sebebiyle bütün ekili arazi su altında kalmıştır… Amasya’da üç günden beri artan şiddetli ve aralıksız yağan yağmurlar ve sıcaklığın birden bire yükselmesi neticesi olarak eriyen karlar dolayısıyla Yeşilırmak ile buna şehirde karışan Tersakan Irmağı taşmıştır.”

Ayın 3’ünde verilen haberde ise Marmara, Ege ve Batı Akdeniz bölgesindeki taşkınlardan söz edilmektedir: “Fasılasız yağmakta olan yağmurlardan Kütahya demiryolu üzerindeki muhtelif yarmalar yıkılmış, köprüler bozulmuştur. Balıkesir Ovası büyük bir göl halini almış, ova köyleri ile ulaşım kesilmiştir. Antalya’da dört günden beri devam eden şiddetli yağmurlardan Aksu’nun taşması ile Kundu ve Kum köylerini su basmış on beş ev yıkılmıştır. Manisa’da taşkın dolayısıyla sular altında bulunan köylere yardım için alınan tedbirler iyi netice vermektedir.”

Taşkın ve sel baskını sebebiyle mahsur kalan halkı kurtarabilmek için kayıklar çeşitli bölgelere sev edilmiş ve halkın kurtarılması ve yardım yapılması için canla başla çalışılmaktadır. Manisa’da mahsur kalan halka yardım için; “Mevcutt kayıklara İzmir’den getirilen kayıklara da ilave edilmek sureti ile ayrı ayrı kollardan köylere imdad-ı sıhhiye (ilk yardım) ekipleri sevk edilmiştir.”

Sel; Bursa, Mustafakemalpaşa, Karacabey, Mudanya, Gemlik, Adapazarı ve İzmir’i de bastı. İzmir’deki yağışlar konusunda Anadolu Ajansı şu haberi verdi: “Dün kesilen yağmur bu gece nispeten hafif olarak tekrar başlamıştır. Civar tepelere ve bilhassa Yamanlar Dağı’na kar düşmüştür. Bugün de hava bulutlu ve yağmura istidatlıdır.”

Anadolu Ajansı bir gün sonra verdiği haberde İzmir’de sel meydana geldiğini belirterek ilginç bir olaydan bahsetmektedir: “Kurtarma işlerinde Polis Komiseri Cevdet, pek büyük yararlıklar göstererek, halkın imdadına koşmak için üç defa boğulmak tehlikesine maruz kalmıştır. Civar köyler halkı; kadın, erkek, hayvan ve arabalarla birlikte seylap (sel) mıntıkasına koşmuşlar ve yardım etmişlerdir.”

Türkiye peş peşe iki büyük felaketle karşı karşıydı. Türkiye Büyük Millet Meclisi 28 Aralık günü derhal toplanarak Erzincan depremini ele aldı. Tunceli milletvekili Sami Erkman depremzedelere meclis bütçesinden 40 bin lira ödenmesini istedi. Çanakkale Milletvekili Ziya Gevher Etili ise Sayın Erkman’a katıldığını ancak yardım işinin daha sistemli yürütülmesi için meclis bünyesinde bir yardım komitesini oluşturulmasını önerdi. Teklif kabul edildi ve 28 Aralık günü depremden zarar görenlere yardım kampanyalarını yürütmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi “Milli Muavenet Komitesi=Milli Yardım Komitesi” adıyla bir kurul oluşturdu. Komite, vatandaşları Erzincan depreminde zarar görenlere; “Vatandaş! Felaketzede kardeşlerine yardım etme birinci vazifendir. Bunu unutma. Facianın ıstırabını ancak süratli ve umumi bir yardım seferberliği ile hafifletebiliriz. Unutmayalım ki binlerce vatandaşımız kara kış ortasında, açıktadır. Ekmeğe, yuvaya ve her türlü eşyaya muhtaçtır. Felakete uğrayan vatandaşların ümidi devlette ve sizlerdedir” şeklinde çağrıda bulunuyordu.

Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 31 Aralık saat 13:00’de Erzincan’a ulaşabildi ve hemen istasyon civarında toplanmış halk ve yaralılarla görüşme yöneldi. Bu sırada yaşlı bir kadın İnönü’ye; “Mehmedim gitti. Senin yanında askerdi” diye hıçkırarak ve İnönü’ye sarılarak ağlamaya başladı. İnönü derin bir nefes aldı, söyleyebilecek bir söz yoktu.  Depremden zarar gören insanlar devlet erkânı tarafından teselli edilmeye ve acıları paylaşılmaya çalışıldı. İnsanların İnönü’ye büyük teveccüh göstermeleri dikkat çekiciydi. İnönü, gerekli talimatları vererek 16:30 civarında Erzincan’dan ayrıldı.

Erzincan depremi için yardım kampanyaları çığ gibi büyüdü. Bütün Türk halkı Erzincanlıların yardımına koştu. Çanakkale Vilayeti’nde Vali Atıf Ulusoğlu başkanlığında bir komisyon oluşturuldu. İlk etapta; 4 Ocak 1940 Çarşamba günü saat 13.00’e kadar Kızılay Genel Merkezi’ne 29 Aralık günü Çanakkale Ziraat Bankası ile 2000 lira, 30 Aralık’ta 2000 lira, 2, 3 ve 4 Ocak 1940 günlerinde de 1000’er lira olmak üzere toplam 7 bin lira gönderildi. Çanakkale’deki memurlar, subay ve askerler, ilk ve ortaokul öğretmen ve öğrencileri, ticaret erbabı ve halk yardım kampanyasına katıldı. Vali ve içişleri memurları, merkez ve merkeze bağlı köylerin öğretmenleri, Sahil Sıhhiye, Vakıflar, Orman, Milli Eğitim, Sağlık Bakanlığı doktor ve memurları, İskân, Memleket Hastanesi, Merkez Jandarma Karakolu subay ve erleri, İl Özel İdaresi, Zeytincilik Dairesi, Baytar Müdürlüğü, Tekel Müdürlüğü, Vilayet Matbaası, Defterdarlık, Ziraat Müdürlüğü, Adliye Personeli, Çanakkale Fenerler İdaresi, Müftülük, 18 Mart İlkokulu, İstiklal İlkokulu ve Çanakkale Ortaokulu, Ziraat Bankası, Emniyet Müdürlüğü, Askeri Fabrika Silah Tamirhanesi, Geyikli 27.Alay, 115.Alay, Kolordu 5.İstihkâm Taburu, Denizyolları Acenteliği, Meteoroloji Müdürlüğü ve Köprübaşı İlkokulu Öğretmen ve Öğrencileri kurumsal olarak yardımda bulundular. Bu yardımların toplam miktarı 3.135 lira 83 kuruştu. Kurumsal yardımlar daha sonra da devam etti. Bu çerçevede; Karacaviran Köyü, Kemal Köyü, Kemapaşa Mahallesi, Hastanebayırı’nda ikamet edeneler, İsmetpaşa Mahallesi, Müstahkem Mevki Karargâh Subayları, Nedime Hanım Okulu, Kurşunlu Köyü ile obaları Çileder Deresi, Mazılık ve Atıkhisar Köyleri, Müstahkem Mevki Hastanesi, İstihkâm Taburu, Muhafaza Müdürlüğü memurları, Müstahkem Mevki Tayyare Def’i Komutanlığı, Kilitbahir 9.Alay Komutanlığı, 2.Tabur Erleri, Jandarma 2.Alay Komutanlığı, Fevzipaşa Mahallesi halkı, Cumhuriyet İnkılâp Biçki ve Dikiş Yurdu ve Gazi Okulu öğrencileri ve pek çok insan yardım yaptılar.

Şahsi olarak; Vali Atıf Ulusoğlu 25, eşi 10 lira, Naci Dura, 50, Mehmet Kızoğlu 50, Sinto Levi ve Bay Bekir 20, Hüseyin Akif Bey 100, Salamya Rosuo 150, Nazım Demircioğlu 50, Diştabibi Behçet Gökçen 110, Bayan Adile 10, Vitali Kaspi 20, Dr. İbrahim 20, Tüccar Ahmet Akçakoca 100, Avram Penso 150, Deniz Acentesi Mehmet Ali Aras 50, Manifaturacı Hakkı Dişçi 15, Dr. Hazmonay Bensusen 25, Tüccar İsmail Baykut 100, Tüccar Ali Haydar Ünsal 50, Nesim İstroti 25, Sinemacı Kazım 50, Diştabibi Şemsettin Çamoğlu 40, Emekli Yüzbaşı Kasım 25, Tüccar Ratip 25, Tüccar Levi 25, Avram Balta 100, Avukat Davut Baykan kızı ve eşi 443 lira 30 kuruş, Mordahay Yafe 100, Hasan Koyuncu 40 ve General Ali Rıza Artunkal’ın eşi 25 lira yardımda bulundu.

Çanakkale Belediye Sineması 2 Ocak 1940 Salı günü akşam gösterdiği sinemanın hâsılatı olan 153 lira 25 kuruşu Erzincan depremzedelerine yardım olarak bağışladı. 11 Şubat 1940 Pazar günü Erzincan ve civarında meydana gelen depremden zarar görenler yararına Çanakkale Valisi Atıf Ulusoğlu’nun himayelerinde bir deve güreşi yapıldı.

Tüm Türkiye’de yardım kampanyasının başlamasından 18 Mart 1940 tarihine kadar geçen sürede yapılan nakit yardım miktarı toplamı 156.617.710 liradır. Türk halkı, Erzincan ve çevresinde meydana gelen depremde zarar gören vatandaşlarımızın önemli bir kısmını evlerinde barındırdı, imkânları ölçüsünde de maddi ve malzeme yardımların da bulundu. Allah yurdumuzu bu tür acılardan ve felaketlerden korusun.