Cumhuriyetin İlk Yıllarında Çanakkale’nin Öğretmenleri ve Okulları

Cumhuriyet ilan edildiği sırada Çanakkale’de Maarif Müdürü Muzaffer Nami Bey’di. Muzaffer Nami Bey, Çanakkale’de eğitimin yaygınlaştırılmasına büyük katkılar sağlayan bir insandı. 23 Eylül 1969 tarihinde aramızdan ayrılan Muzaffer Nami Bey, Osmanlı’dan Cumhuriyete geçerken Çanakkale’de eğitim alanında önemli çalışmalar yapmıştı. Kurtuluş Savaşı kazanılmış olmasına rağmen 1923’te hala Çanakkale İtilâf Devletlerinin elinde bulunuyordu. Böyle bir ortamda Çanakkale merkez ile taşrasındaki eğitimi yeniden düzenlemeye ve eksikleri gidermeye çalışmıştı. İşgâlden kurtulan kaza ve köylerde ihmal edilen eğitime yeniden başlamak ve gerekli öğretmenleri temin etmek, Çanakkale merkezinde ise okulların eksikliklerini gidermek gerekiyordu. Çanakkale’ye geliş-gidişler hâlâ kontrol altında idi. Öğretmenlerin maaşları yerel idare gelirinden sağlanıyordu. O nedenle öğretmen bulmak da zordu. Muzaffer Nâmi Bey tüm olumsuzluklara rağmen yılmamış ve Çanakkale’de okulların düzenli şekilde eğitim yapmalarını sağlamıştı.

İşgalden yeni çıkmış Çanakkale’de Cumhuriyet kültürünü bıkmadan usanmadan anlamaya ve özellikle de çocuklara anlatarak sağlam, güvenilir cumhuriyet gençleri yetiştirmeye çaba harcadı. Kendisinden sonra bu görevi 1926 yılında Necip Nadir Bey getirildi. 1928 yılında ise Çanakkale Maarif Müdürü Salim Bey oldu. Cumhuriyetin Onuncu yılında bu görevde Latif (Öktem) Bey bulunuyordu. Latif Bey cumhuriyetin eğitim politikalarına uygun bir anlayışla Çanakkale’de çalışmalarını sürdürdü. Cumhuriyet ilân edildiğinde Çanakkale genelinde okuma-yazma oranı % 8,5’di. 1923’te daha Cumhuriyet ilan edilmeden önce Çanakkale’de köyler dâhil 74 okul bulunuyordu. Bu okulların hemen hemen tamamına yakını köhne, cami ve mescit avlularında musalla taşlarının yanındaydı. Bu yapılardaki eğitimde tamamen skolâstik, yurt ve ulus gayelerinden uzaktı. Cumhuriyetin 15’nci yılında bugünün ihtiyaçlarına cevap veremeyecek sadece 18 okul kalmıştı. 15 yıl evvel 74 okulda okula gelen öğrencilerin sayısı 4.372’ydi. Çalışan öğretmen 132 kişiydi. 1938 yılında 157 okulda 14.350 öğrenci bulunmakta ve 295 öğretmen bu okullarda görev yapmaktadır. Okul yaşındaki çocukların %40’ı okula gitmektedir. Bu durum Cumhuriyet öncesinde Çanakkale’de %12 civarındaydı. Cumhuriyetin 15’nci yılında Çanakkale’de okuma-yazma oranı yaklaşık beş kat artarak % 39’a ulaştı.

Eğitim konusunda Çanakkale’de cumhuriyet ilân edildikten sonraki ilk, ilkokulu o sırada Sarıçalı Nahiyesi’ne bağlı Çıplak Köyü’nde köylüler tarafından yapıldı. Çıplak İlkokulu tamamen köylünün bedenen çalışması ve yardımı ile gerçekleştirildi. Köyün ileri görüşlü Muhtarı Karakaş Mustafa Efendi 100 lira para yardımında bulundu. İhtiyar heyetinden Mustafa Efendi oğlu Hilmi Efendi, Hacı Mustafa Beyoğlu Yahya Efendiler 50’şer Lira, eşraftan Hafız Faik Efendi, Hafız Ferit Efendi ile oğlu Halil Ağa ve Gazi Ali Efendi 50’şer lira yardımda bulundular. Ve Çanakkale’nin bu güzel köyünde Çıplak’ta, Cumhuriyetin ilk, ilkokulu vücuda getirildi. Dönemin bir yayınında Çıplak Köyü’nde okulun yapılışı şöyle anlatılmaktadır: “Türklüğün yücelmesi için müracaat lazım gelen birçok vasıta arasında birincisi eğitimdi. Eğitim ki ekmekten sonra milletin en ziyade muhtaç olduğu şeydir. Milletimizin eğitimin ışığına karşı gösterdiği ilginin en canlı ve en hassas örneklerinden biri olarak Çıplak Köy Mektebi’ni yad edebiliriz. Çıplak Kal’a vilâyetinin Sarıçalı nahiyesine bağlı ufak köy olduğu halde köylümüzün yüksek fedakârlığı ile bugün çağdaş memleketlerin güzel bir okuluna örnek olabilecek bir okula sahiptir. Bu okul sırf Çıplak ahalisinin gayret ve hamiyetiyle vücuda gelmiştir. Köylü bedenen çalışarak taşını tahtasını arkasında taşıyarak bu okulu gelecek nesillere hediye eyledi. Fakirler güçlerinin yettiği kadar çalışırken, zenginler; -şehirli zenginlerimize örnek olsun- keselerini açarak para vererek yardıma koştular.”

Çıplak İlkokulu yapılırken insanı duygulandıran çok güzel bir şey yaşandı. O sırada Koç Köyünde oturan ve dul bir kadın olan “Emine Abla” o zamana kadar alın teri ile biriktirdiği 50 lirayı Çıplak İlkokulu’nun yapımına vererek Türk kadınının büyüklüğünü gösterdi. Sarıcalı Nahiyesi Müdürü Refik Bey de okulun bir an evvel bitirilmesi için canla başla çaba sarf etti. Cumhuriyet ilân edildiği yıl 1923-1924 Eğitim-Öğretim yılında Çanakkale genelinde ana okul sayısı 7, öğrenci sayısı 416’dır. İlkokul sayısı ise 10 azınlık okulu, 1 tatbiki okul ve 102 de gündüzlü olmak üzere 113 taneydi. Bu okullara 5.381 erkek, 2.645 kız öğrenci gidiyordu. Öğretmen olarak da 194 erkek ve 64 bayan öğretmen görev yapıyordu.

1923-1924 Eğitim-Öğretim yılında Beş sınıflı ilkokulu bitiren öğrenci sayısı 140, üç sınıflı köy okullarını bitirenlerin sayısı 127’ydi. Merkezde 20 erkek ve 22 bayan öğretmen görev yapıyordu. Cumhuriyetin bu ilk yılında öğrencilerin okuma-yazma öğrenmeleri ve eğitimde gösterdikleri başarıdan dolayı Kestanbol öğretmeni Hasan Efendi, Ayvacık İlkokulu’ndan Okul Müdürü Ziya Bey, Sabiha Hanım, Muammer Hanım ve Kadri Bey, Ezine Akköy İlkokulu Başöğretmeni Abdüllatif Bey, Ezine Akköy İlkokulu İkinci Öğretmeni Mustafa Bey, Ayvacık Sazlı Köyü Öğretmeni Hüseyin Razi Bey, Ayvacık Adatepe Öğretmeni Mustafa Nevzat Bey, Bayramiç Merkez Kız Okulu Öğretmeni Güz Hanım, Bayramiç Anaokulu Öğretmeni Şükufe Hanım ile Bayramiç Kız Okulu dikiş, nakış ve el işleri öğretmeni Kevser Hanım takdirname ile ödüllendirildiler. Çanakkale Milli Eğitim Müdürlüğü bir yıl sonra İstanbul Kız ve Erkek Öğretmen Okullarından kırk yeni mezun öğretmene görev vermiş ve bu öğretmenler hemen köylere dağılarak görevlerine başlamışlardı. Çanakkale Ortaokulu’nda 12 tane yeni kayıtlı ve 9 tane de başka yerden nakille gelen öğrenci vardı. Toplam öğrenci sayısı 21’di. Öğretmen sayısı ise 12’ydi.

Çanakkale Orta Okulu da Cumhuriyetin ikinci yılında öğrenci kayıtlarına devam ediyordu. Öğrenci kayıtları 25 Ağustos-10 Eylül tarihlerinde yapılmıştı. Kayıtta nüfus cüzdanı, sağlık raporu ve aşı kâğıdı isteniyordu. Ayrıca öğrencilerden iki tane de fotoğraf alınıyordu. Eski öğrenciler de aynı tarihlerde kayıt yenilemelerini yaptırmaları gerekiyordu. Yatılı olarak kalacak öğrenciler Okul Müdürü Derya Bey nezaretinde ve ailesinin idaresinde öğrenci pansiyonunda kalabiliyorlardı. Çanakkale’de Cumhuriyetin ilanından sonra ilköğretimde ve orta öğretimde durum böyleydi. Çanakkale Orta Okulu Cumhuriyet döneminde ilk mezunlarını 1932-1933 Eğitim-Öğretim yılında verdi. Bu yıl okuldan 31 erkek ve 13 kız toplam 44 kişi mezun oldu.

Cumhuriyetin aydın nesilleri 1923’ten itibaren Çanakkale’de böyle yetişti.