“Cennetten Bir Köşk” Çanakkale PTT Binası

Osmanlı İmparatorluğu döneminde 23 Ekim 1840 tarihinde Posta Nezareti, bundan on beş yıl sonra Telgraf Müdürlüğü kuruldu. 1871 yılında ise Posta Nazırlığı ile Telgraf Müdürlüğü birleştirilerek Posta ve Telgraf Nezareti’ne dönüştürüldü. İlk kez 1901 yılında postanelerde havale kabul edilerek para transferi yapılmaya başlandı. İkinci Meşrutiyet sonrasında 23 Mayıs 1909 tarihinde Posta ve Telgraf Nezareti, “Osmanlı Posta Telgraf ve Telefon Nezareti” haline getirildi. 1913 yılında Nezaret, “Posta Telgraf ve Telefon Umum Müdürlüğü”adını aldı. Cumhuriyet döneminde İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak çalışmalarını sürdüren PTT Genel Müdürlüğü, 1933 yılında Bayındırlık Bakanlığı’na bağlandı.

Cumhuriyetin ilan edildikten sonra Çanakkale’de Posta ve Telgraf Müdürlüğü vardı. 1929 yılında Çanakkale Posta ve Telgraf Müdürü Mehmet Bey’di. Bayramiç ve Biga’da da Müdürlük kurulmuş ise de müdür atanmamıştı. Diğer kazalarda ise posta ve telgraf müdürlükleri tesis edilmemişti. Çanakkale Posta Telgraf ve Telefon Müdürlüğü, 1937 yılı Ocak ayında 1933 yeni çıkarılan kanun gereğince “Merkez Müdürlüğü”ne yükseltildi ve Çanakkale PTT Müdürlüğü’ne de Sivas PTT Müdürü Hayri Bey tayin edildi. Merkez koli memuru Ömer Bey ve Telgraf muhabere memurlarından Lütfi ve Arif Beyler de birer derece terfi ettirildiler. Çanakkale Posta Telgraf ve Telefon İdaresi binası 18 Mart 1953 depreminde büyük hasara uğradı. PTT binası kullanılamayacak bir hale geldi. Bunun üzerine PTT Müdürlüğü bir çinko barakada hizmet vermeye başladı.

1955 yılı Şubat ayında PTT Müdürlüğü mevcut 200 adet abonesi için bir rehber hazırlamaya başladı. Rehber için İstanbul rehberi örnek alınacak ve sayfalarda isteyen kişiler ücret karşılığı reklam verebileceklerdi. Çanakkale Telefon Rehberi, Balıkesir’de “Türk Dili Matbaası”nda basıldı ve Eylül ayında piyasaya çıktı. Devlet daireleri dâhil toplam 225 abonenin yer aldığı rehber o kadar kötü basıldı ki, birçok eleştiri ile karşı karşıya kaldı. Rehberde kişiler sadece soyadı ile sıralanmıştı. Bütün yazılar aynı punto ile basıldığı ve mizanpajı çok kötü yapıldığı için hiçbir cazibesi yoktu. Üstelik “Telgraf” kelimesi de yanlış yazılmıştı. Özel reklamların klişeleri de ters basılmıştı. O nedenle 50 liraya satılması kararlaştırılan rehber bedava dağıtılmıştı. Ama bunun sorumlusu Çanakkale PTT Müdürlüğü’nün bağlı olduğu Balıkesir PTT Başmüdürlüğü’nündü.  Bu arada Çanakkale telefon santralinin otomatik hale getirilmesi konusunda girişimler olumlu sonuçlanmıştı. 200 abonesi bulunan ve şehirlerarası konuşmayı iki santral memuru ile idare eden Çanakkale PTT, için bu önemli bir adımdı. PTT Genel Müdürlüğü Türkiye’de ilk planda yapılacak olan “Otomatik Telefon Santralleri Cetveli”ne Çanakkale’yi de dâhil etmişti.  1955 yılı Sonbaharında otomatik telefon santrali kablolarının geçeceği büzlerin dökümüne başlandı. Telefon santralinin 1956 yılı sonunda çalışabilir hale getirilebileceği, yeni PTT binası yapıldığında da buraya bağlanacağı ve otomatik santralin 1957 yılı ortalarında hizmete girmesi planlanıyordu.

10 Eylül 1955 Cumartesi günü Çanakkale’de bir ilk yaşandı ve “Telgrafçılığın 100.Yılı” kutlandı. 1953 yılı depreminin üzerinden yaklaşık iki buçuk yıl geçmesine karşın Çanakkale PTT binasının yapımına bir türlü başlanamadı. Bunun üzerine yapılan bir eleştiride şöyle deniliyordu: “Bütün vilayetçe, tabiatın çok ciddi sarsıntılarına maruz kaldığı günlerde Eski Postane’nin emektar duvar ve döşemeleri yiv-set şeklinde birbirine girip çıkarken; ana, baba, akraba, dost ve kardeşlerini hayatiyetlerinden haberdar etmek isteyen vatandaşlara hizmet eden telgraf ve telefon başındaki vazifeli memurların çalışmaları unutulmamıştır. İstanbul basınının bile takdirini toplayan bu saygıdeğer PTT mensuplarının 1953 tarihinden beri doğru dürüst bir binaya kavuşamadıklarını üzülerek görmekteyiz. Vatandaşlar sahilde sıcaklık hissederken, bu gayretli memurlarımız dairelerinin her şubesinde buram buram terleyerek görev yapmaktadırlar. Çanakkale’nin yetiştirdiği meziyetlerden PTT Müdürüne ve onun etrafında bir aile teşkil eden kıymetli arkadaşlarına; Sayın Umum Müdür artık mutasavver olan Posta binasını kuvveden fiile çıkarmalı ve hediye etmelidir.

Turistik kıymete haiz Çanakkale’nin ‘Eskimo’ evleri tipinde barakalar görmeye tahammülü kalmadı. PTT erkânını teşkil edenler muhakkak ki yorgunluklarını mütesaviyen almaktadırlar. Bizim dikkatimizi çeken bir noktayı Müdürün de dikkatine arz ediyorum: Bir vilayet merkezinin ihtiyacını karşılayacak ‘müvezzi’ kadrosuna malik olmadıkları anlaşılıyor. Bu cihetin takviyesine gidilmesi veya gecenin yarılarına, hatta sabahlara kadar çift mesai görenlere ikramlarda bulunulması insani bir vecibedir kanaatindeyiz.

En kısa zamanda modern bir PTT binasına kavuşup, çok daha rasyonel iş görmeleri temennisiyle…”

Çanakkale yeni PTT binasının ihalesi PTT Genel Müdürlüğü tarafından 25 Ekim’de yapıldı. Çanakkale PTT binasının yapımı devam ederken 1958 yılı Mart ayı başında 200 abonelik olan telefon santrali 300’e çıkarıldı. Santralin otomatik hale getirilmesi için teşebbüse geçildi ve bina tesisatı hariç dış tesisat tamamlandı. “Kuranportör” cihazının kurulması ile bir devreden üç telefon bir telgraf muharebesi yapılabilir hale geldi. Ayrıca Balıkesir santralinin izniyle ve sırta vermesiyle yapılan Çanakkale-İstanbul telefon görüşmeleri artık doğrudan doğruya ve bağımsız bir hat üzerinden gerçekleştirilmeye başlandı. İstanbul’la konuşmak isteyenler eskisi gibi saatlerce beklemeyeceklerdi. En çok görüşmeler Çanakkale’de İstanbul’la olduğundan sadece İstanbul ve Çanakkale arasında böyle bir olanak sağlanmıştı. Ama Çanakkale PTT binası henüz bitirilmiş değildi. Kış mevsiminde soğuktan, Yaz mevsiminde sıcaktan PTT çalışanları çinko barakada çok zor şartlarda görev yapıyorlardı.  Çanakkale PTT İdaresi’nin yedi yıl devam eden çinko barakada verilen hizmetleri 25 Şubat 1960 Cuma günü yeni hizmet binasının hizmete girmesi ile sona erdi. Çanakkale PTT İdaresinin yeni binasında hizmete başlaması için yapılan törene Vali, belediye başkanı, askeri ve mülki erkân ile çok sayıda Çanakkaleli katıldı. Bandonun çaldığı İstiklal Marşı sonrasında Çanakkale Posta Telgraf ve Telefon İdaresi Müdürü Halil Vural bir konuşma yaparak, yedi yıldan beri arkadaşlarının barakada özverili bir şekilde çalıştıklarını belirterek, çektikleri sıkıntıları dile getirdi ve yeni binanın “Cennetten bir köşk” olduğunu söyledi. Çanakkale’nin Balıkesir PTT İşletmesine bağlı olması sebebiyle törende hazır bulunan Balıkesir PTT İşletme Baş Müdür Yardımcısı Sabri Aklar, Çanakkale’de PTT çalışanlarına zor şartlardaki hizmetlerinden dolayı teşekkür ederken yeni hizmet binasının hayırlı olmasını diledi. En son konuşan Çanakkale Valisi Fahrettin Akkutlu, postacının toplum hayatındaki hizmetlerinden ve öneminden övgü ile söz ederek “Postacı bizim hayatımızda en aziz varlıktır. Türk tarihinde hizmetleriyle yer almış ve kendisinden söz ettirmiş birçok PTT teşkilatı çalışanı vardır” diyerek “Mütareke” ve “Kurtuluş Savaşı” yıllarında büyük hizmetleri dokunan posta, telefon ve telgraf memurlarından örnekler dile getirerek, yeni binada Çanakkale Postanesi’nin çok güzel hizmetler vereceğini ümit ettiğini söyledi. 

Yeni Çanakkale PTT hizmet binası her türlü teknik olanaklara ve konfora sahipti. Binanın her bölümü titizlikle döşenmişti. Burada otomatik telefon santrali de faaliyete geçecekti. Çanakkale PTT binası 1 milyon 200 bin liraya mal oldu. Çanakkale PTT İdaresi yeni binasına taşınmasıyla telefon şebekesi karmakarışık oldu. İdarenin havai hatları sökmesi sonucu tali santrallerle ve bu santrallerle bağlı kurumlarla konuşmak önemli bir sorun oluşturdu. Her ne kadar bu tali santraller ve santrallere bağlı kurumların bazıları dönemeçli bazı yolarla PTT Santraline bağlıysa da santral memureleri kimin hangi santrale bağlı olduğunu haklı olarak bilmedikleri için bu gibi kurumlarla konuşmak mümkün olmamaktaydı. PTT Müdürlüğünün bu karışıklığı gidermek için yapması gereken bir an önce tali santrallere bağlı kurumların hangi santrale bağlı olduğunu gösteren bir liste hazırlayıp santral memurelerine vermesi bu karışıklıkları önleyebilecekti. Bu arada Türkiye’de önemli olaylar oldu ve Çanakkale telefon santralindeki karışıklıklardan çok daha önemli gelişmeler yaşandı. Çanakkale PTT Müdürü Halil Rahmi Vural’ın tayini çıktı ve Kırklareli Vilayeti Merkez PTT Müdürlüğü’ne naklen atandı.  Yerine ise 1960 yılı Ekim ayında Şevket Öktülmüş tayin edildi. 1960 yılında hizmete giren ve Çanakkale’de yıllardır geniş kapsamlı bir onarım yapılmayan PTT binasında 2007 yılında yenileme çalışmaları başlatıldı. PTT Bank kapsamında başlatılan çalışmalar kapsamında posta, banka ve lojistik hizmetleri için düzenleme gerçekleştirildi. Onarım çalışmaları sırasında hizmetler PTT’nin arka binasında bunun bürolarda verilecekti.

Çanakkale PTT binası yapıldığı yıllarda “Cennetten bir köşk” olarak isimlendirilmişti. Altmış yıldır Çanakkale halkına verdiği güzel haberler ve hizmetlerle herhalde bu unvanı hak etmiştir, diye düşünüyorum.