Çanakkale’de Top Atışıyla Başlayıp Top Atışıyla Biten Nüfus Sayımı!

Türkiye’de Cumhuriyet döneminde ikinci nüfus sayımı 1935 yılında yapılacaktı. İlk sayım 1927 yılında yapılmış olmasına rağmen bazı aksaklık ve eksiklikler görülmüş ve sayım sonuçları da o nedenle geç açıklanmıştı. Aradan geçen sekiz yılsonunda sağlıklı, hızlı ve güvenilir bir sayım yapılması için önemli tedbirler alınmıştı. Sayım öncesi, 1891 yılında “Merkezi İstatistik Encümeni” olarak kurulan Cumhuriyet döneminde “Merkezi İstatistik Dairesi” adını alan ve 1930 yılında “İstatistik Umum Müdürlüğü” haline getirilen genel müdürlük sorumluydu. Bütün tedbirleri ise İçişleri Bakanlığı alacaktı. 20 Ekim 1935 Pazar günü yapılacak olan sayım bu açıdan genel müdürlüğün de ilk imtihanıydı. Türkiye’de sayım için birçok tedbirler alınmıştı. Çanakkale’de de bu tedbirler ve uygulamalar için aylar öncesinden toplantılar ve eğitimler gerçekleştirilmişti. Bu amaçla sayımın önemi konusunda konferanslar verilmiş, yazılar yazılmış ve konuşmalar yapılmıştı. Nüfus sayımının kuvvetli olmakla eşdeğer olduğu vurgusu söz konusu etkinliklerde dikkat çekiciydi: “Türk sayısını bilmek kuvvetimizin kökünü anlamak demektir. Bu sayış bize, sekiz yıl önceki sayıma göre ne kadar çoğaldığımızı gösterecektir. Acunda egemenlik kuvvetle, kuvvet de insanla artar. Acun savaşında 70 milyonluk Alman devleti, 45 milyonluk Fransız ulusuna nüfus sayısıyla üstün gelmişti. Verimli, güzel, varlıklı Türk yurdunun her bucağı insanla dolduğu gün Türk Cumhurluğu bütün acunsal işlerde ön safta gelecektir.”

Yine yapılan konuşmalarda ve yazılan yazılarda nüfus sayımına özellikle köylülerin yardımcı olması ve bunun bir vatandaşlık görevi olduğunun hatırlatılması dikkat çekiyordu:“Nüfus sayımı, ulusal işlerin en ön safta gelenidir. Köyüne, evine gelen sayım işyarının sorgularına çabuk ve doğru karşılık vererek işin çabuk başarılmasına yardım etmek lazımdır. Yurttaş; sayım için hazır ol ve bu işin önemini bilerek sana düşen ödevi yap!”

Çanakkale’de sayımda bir karışıklık çıkmaması ve herkesin sayılması için ilk binalara ve evlere numara konulmasına başlandı. Bundan rahatsız olanlar da oldu. Hatta nüfus sayımına esas olmak üzere Çanakkale Belediyesi tarafından konulan numaraları bozan, silen ve kaldıranlar oldu. Bunları yapanlar hakkında 5 liradan başlanmak üzere 25 liraya kadar para cezası uygulandı.  Numarası unutulan binalar varsa bunları da sahiplerinin bildirmesi gerekiyordu. Bildirmeyenler de aynı para cezasına çarptırıldılar. Nüfus sayımı için okur-yazar bütün yurttaşlar kendilerine verilen sayım ve kontrol memurluğu görevini kabul etmeye mecbur tutulmuşlardı. Kabul etmeyenler için para ve hapis cezası verilecekti. “Nüfus sayımıyla ilgili talimatnameye aykırı harekette bulunanlardan beş liradan aşağı ve yirmi beş liradan yukarı, yazım memurluğu görevine tayin edilen bir kimsenin o görevi kabul etmesine engel olanlardan on liradan aşağı ve elli liradan yukarı olmamak üzere nakit ceza alınır. Bu cezalara vali veya kaymakam karar verir. Hükmün itiraz, temyiz ve zaman aşımı yoktur.”

Çanakkalelilerden doktora, ebeye ve ilaca ihtiyaç olursa hemen zabıta memurlarına ve bekçilere haber verilerek, vatandaşın ihtiyaçları hemen temin edilecekti. Valilik bu konuda gerekli tedbirleri almıştı.  Genel nüfus sayımında görevlendirilen yazım ve kontrol memurlarına yapacakları işler anlatılmış ve nüfus sayım defterleri 17 Ekim günü kendilerine teslim edilmişti. Köylerde nüfus sayım ve yazımı yapacak olanlar Cuma günü işlerinin başında bulunacaklardı. 20 Ekim 1935 Pazar günü sabah saat 07.00 ila 17.00 saatleri arasında sokağa çıkma yasağı uygulandı. Sayım akşam 17.00’de bitmezse son memurun sayım işini bitirmesine kadar sokağa çıkma yasağı devam edecekti. Sayımda her binada sadece sayım memuru geldiği zaman hazır bulunanlar yazılacaktı. Aileden herhangi bir kimse o gün evde değilse o yazdırılmayacaktı. Çünkü evde bulunmayan kişi bulunduğu yerde yazılmış olacaktı. Sayımın başlayışı köylerde tüfek atışı ile başlayacak ve tüfek atışı ile sona erdiği duyurulacaktı. Çanakkale merkezde ise sayımın başlayıcı saat 07.00’da atılan bir top atışı ile halka duyuruldu. Sayım Çanakkale’de akşam saat 17.20’de tamamlandı. Sayımın bittiği Kaleden 17.30’da iki adet top atışı ile halka duyuruldu. Çanakkale’de 1935 nüfus sayımı sırasında kendilerine verilen görevi çabuk ve dürüst şekilde yapan ve fazla gayret gösteren Çanakkale Yazı İşleri Başkâtibi Avni Şener, Nüfus Başkâtibi Hüsnü Tan ve Gelirler kâtiplerinden Fikret Tuna Çanakkale Valisi tarafından “takdirname” ile taltif edildiler.