Gülpınar Kazılarında Şaşırtan Bulgular

Çanakkale'nin Ayvacık ilçesi Gülpınar beldesinde bulunan antik Apollon Smintheus Tapınağı ve çevresinde (Smintheion) yürütülen kazı çalışmalarında arazi koordinatörü olarak çalışan Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Davut Kaplan, kazı çalışmalarıyla ilgili önemli açıklamalarda bulundu.
Yrd. Doç. Dr. Davut Kaplan, başkanlığını halen Kültür ve Turizm Bakanlığı adına, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Bölümü'nden emekli Prof. Dr. Coşkun Özgünel'in yürüttüğü, Apollon Smintheus Tapınağı kazılarından elde edilen bulguların tarihsel açıdan günümüze çok önemli bilgiler verdiğini, yaklaşık 32 yıldır kesintisiz süren kazı çalışmalarında tarihsel, sosyal ve dinsel yeni bilgi ve belgelere ulaşıldığını açıkladı.
TAPINAKTA OLİMPİYAT OYUNLARI DÜZENLENMİŞ
"Sosyal tarihin önemli bir parçası olan sporun varlığının, bulundukları coğrafyayı da içine alan bölgede 3 bin yıldan beri hem yazılı hem de arkeolojik belgelerle kanıtlandı" diyen Yrd. Doç. Dr. Davut Kaplan, "Bunlardan en önemlisi Ozan Homeros'un Ilyada ve Odysseia destanlarında bahsettiği, ölünün ruhunu memnun etmek için yapılan mezar başındaki atletik oyunlardır. Bu tür oyunlar süreklilik arz etmezler, yani Troia surları önünde yapılan bir spor, savaş bitince ortadan kalkmakta, aynı yerde tekrar yapılmamaktadır. Ancak Greklerde Arkaik dönemden itibaren ve Roma Dönemi'nde güreş, boks ve koşu yüzlerce yıl en başta gelen spor dalları olarak varlığını korumuştur. Bütün kültürlerde spor var olmasına rağmen, bu bölgede iki farklı alanda karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan birincisi dini, ikincisi ise sosyal alandır. Sosyal alanda gerçekleşen sporun anma, dinsel amaca hizmet eden spor ise Tanrı adına yapılmaktadır. Sporlar bölgesel kalmamış, evrensel anlamda da yapılmıştır. Bugünkü anlamda buna uluslararası diyebiliriz. Kazılar devam ettiği müddetçe olimpiyat oyunları gibi büyük ve geniş, aynı zamanda kapsamlı spor oyunlarının Troas bölgesindeki varlığını farklı boyutlarıyla ortaya koymuş olacağız. Çünkü Roma imparatorluk dönemine denk gelen bu oyunların geniş bir katılımla yapılmış olduğunu ilerleyen kazılar ortaya koyacaktır" şeklinde konuştu.
BİN 800 YILLIK DOKTOR EVİ
Çevrenin, antik yapılar üzerindeki tahribatını önlemek için yapılan kontrol çalışmasında kutsal alan için son derece önemli olan bilgilere ulaştıklarını anlatan Yrd. Doç. Dr. Davut Kaplan, şöyle konuştu:  "Burası dini bir alan olsa da, yaşayan belli bir nüfus ve çevreden tapınmak için gelen halk var. İnsanlar bu alanda yaşayınca sağlık sorunları da ön plana çıkıyor ve buna bağlı olarak tıp bilimi de kullanılıyor. Kutsal alanda Tanrı Apollon Smintheus adına şenlikler, festivaller ve kurban törenlerini içeren çeşitli sosyal aktiviteler düzenleniyor. Yukarda sözünü ettiğim; tanrı adına uluslararası üne sahip Apollon Smintheia Pauleia Spor Oyunları düzenleniyor. Sporcu grupları arasında pankration (pankreas) gibi çok ağır bir spor dalında müsabakalar yapılıyor. Bu spor dalı yarı boks, yarı güreş şeklinde. Bazen bu sporlar ölümcül hale gelebiliyor. İster istemez de doktorların müdahalesi de şart oluyor. Bu sporu yaparken yaralanan sporcular olduğu gibi, tapınma merkezine gelen hasta insanlar da bulunuyor. Tabii ister istemez bu sağlık sorunları baş gösterince bir de doktora ihtiyacınız var. Tesadüfen tapınağın hemen kuzeyindeki villalardan birinin kazılar sırasında doktora ait olduğunu tespit ettik. Binanın temellerine kadar ulaştık. Kazı sırasında buradaki malzemelerin hepsini eleyip, topladık. Malzemelerin içinde tıp aletleri ortaya çıktı. İlaç kaşıkları, ilaç ezme tablası ve birçok tıp alet var. İlaç alma kaşıkları bronz ve kemikten yapılmış. En önemlisi, insanların bu denli tıp tekniği ve bilgisine sahip olmasına karşın büyüden de medet ummalarıdır. Büyü kapsamında ise doğu dinlerinde sıkça görülen tanrı tasvirlerinden birine ait bir amulet (muska) ele geçti. Yapı ve malzemelerin geçmişi yaklaşık bin 800 yıllık. Tüm bu veriler villanın Roma döneminde yaşamış bir doktora ait olduğunu gösteriyor. Ayrıca bu evdeki kazılar sırasında bronz sikkelerden oluşan ve aynı döneme ait bir küçük define ele geçti. Bunlar ya doktorun para koleksiyonu ya da maaşı olmalıydı."
KÖPRÜLÜ KUTSAL YOL
Şu anda ise 2 bin yıllık "Kutsal Yol" üzerinde çalıştıkları bilgisini veren Kaplan, şöyle devam etti:  "Kutsal Yol'un 45 metrelik kısmı açığa çıktı. 'Apollon Smintheus Kutsal Alanı'na gelen bu yolun 35 km uzaklıktaki Alexandria Troas kentinden çıkıp, Tuzla Ovası'nda yer alan Roma Köprüsü'nü aştıktan sonra kutsal alana ulaşması heyecan verici. Biz bu yolun tamamını açmak istiyoruz. Tuzla çayının yatak değiştirmesi ile köprü ayaklarının alüvyona gömülü olması, daha uzun soluklu kazıları ve araştırmaları gerekli kılmaktadır. Kent mimarisinden farklı olarak özel bir alana kurulan kutsal alanda, Kutsal Yol veya caddenin ortaya çıkarılması, çevrede yer alan mimarinin bir bütün olarak değerlendirmesi ile daha da anlam kazanıyor. Prof. Dr. Coşkun Özgünel tarafından daha önce kazılan ve Coşkun Hocam'ın da ifade ettiği gibi Roma Köprüsü'nde antik dönemde kullanıldığını gösteren taşıt izine rastlanmaması ve mimari ayrıntılar yapının bir prezisyon (dinsel geçit) köprüsü olabileceğini ve Apollon kehanetleri için Alexandria Troas kentinden gelenler tarafından belirli zamanlarda kullanılmış olabileceğini gösteriyor. İki merkez ve arasındaki ulaşımı sağlayan kutsal yol, Apollon onuruna yapılan şenlikler için tören yolu olarak kullanılmış olmalıdır. Smintheion'da dini bir tören yapılacağı zaman, halk Alexandria Troas'tan çıkıyorlar ve kurbanlık hayvanlar ve hediyelerle tanrı Apollon'a geliyorlardı. Benzer örnekler Stratonikeia-Lagina ve Didyma-Miletus arasında da mevcuttur. Bu yol antik dönemde hem fonksiyonel hem de dinsel açıdan büyük bir öneme sahipti. Roma Hamamı ve Yıkanma Geleneği Roma hamamına su sağlayan kaynak bir mağaradan çıkmakta ve erken tapınmanın merkezini oluşturmaktadır. 2010 yılında yaptığımız çalışmalarla yüzeyden 8 m aşağıda bu kutsal kaynak ve mağaraya da ulaştık. Ancak amacımız ziyaretçilerin de bu kutsal kaynak ve kehanet mağarasını görmesidir. Tabii tapınaklar anıtsal boyutlarda yapılınca erken tapınmanın merkezi olan mağara önemini kaybetse de mimarisi ile günümüzde dahi göz alıcıdır. Kehanet mağarasından çıkan kutsal kaynak daha sonra Roma hamamına su sağlayan anıtsal su depolarına alınmıştır." Yrd. Doç. Dr. Davut Kaplan, Roma hamamının Erken (Arkaik) evresinin İmparator Augustus çağına tarihlendirildiğini ve yıkanma geleneğindeki sürekliliği göstermesi açısından dikkate değer olduğunu söyledi. Kaplan, "Özellikle Roma Dönemi'nde yıkanma ve arınma dinsel törenler öncesinde son derce önemliydi. Bir Romalı ister tanrı huzuruna çıksın, isterse kurban kessin önce temizlenir ve temiz giyinerek kendisini arındırmış olurdu. Bu nedenle Apollon Smintheus'a kurban kesmeye veya tapınmaya gelen her vatandaş veya inanan kişi, hamamda yıkandıktan sonra tapınağa veya sunağa giderdi. Hamamdaki farklı evrelerin ortaya çıkması uzun süren yıkanma geleneğini ve tapınmadaki sürekliliği göstermektedir. Bu durum kentlerdeki hamamlardan farklı olarak bir kutsal alanda farklı evrelere ait hamam mimarisini bizlere göstermiştir ve bu önemli bir noktadır. Ayrıca depo ve müze çalışmalarımız çevre düzenlemesiyle birlikte devam ediyor. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi; Kutsal Yol'la gelen insanlar hem tanrı için geliyorlar hem de tanrı adına yapılan spor oyunları ve aktivitelere katılıyorlardı. İşte bu spor oyunlarında ödül alan sporcuların heykellerinin konduğu yazıtlı kaideler de düzenleyeceğimiz müzede sergilenecek."