Çanakkale’nin 1955’te Şeker İhtiyacı ve Şeker İmalatçısı Yahudi İsak Bey’in Bir Mektubu

Türkiye’de 1953 Kış mevsimi ve 1954 Yaz ayları tarım açısından olumsuz bir dönemi içerdi. 1953 yılı çok soğuk geçti. Buna karşılık 1954 Yaz ayı da oldukça kuraktı. Tarımsal ürünlerde önemli düşükler görüldü. Pek çok küçük ve büyük baş hayvan ölümleri görüldü. Bu durum Demokrat Parti’nin ilk iktidar dönemindeki başarısının tarım alanında olduğu düşünüldüğünde olumsuz bir durumdu. Kuraklık nedeniyle yeterli ürün elde edilememesine bir de makineleşmenin getirdiği yedek parça temini sorunu eklenince bu olumsuzluk bir kat daha arttı. Tarım sektöründen yeterli girdiler elde edilemeyince ihracat pek çok üründe durdu. Buğday ithal etmek durumunda kalındı. Amerika Birleşik Devletleri’nden 300 bin ton buğday ve 200 bin ton arpa ithal edildi. Diğer ürünlerde ihracat durunca bu durum ithalata da yansıdı. O nedenle ithal mallar bulunmaz oldu veya yüksek fiyatla satılır hale geldi. Bu defa karaborsa ve istifçilik baş gösterdi. Her ne kadar Hükümet bu konuda çeşitli önlemler aldıysa da fiyatlar yükselmeye devam etti, enflasyon arttı. Bazı mallar artık ya hiç bulunmaz veya çok az piyasada görünür oldu bu durum kuyrukların artmasına sebebiyet verdi. Bu dönemde tekel maddeleri, Sümerbank ürünleri, kömür, kâğıt, demir ve ulaştırma araçlarına yapılan zamlar yüzde yüze varan oranlarla halkın alım gücünü büyük ölçüde etkiledi.

Demokrat Parti Hükümeti yaşanan ekonomik krize bir türlü çare bulamadı. Bu amaçla soruna çare bulmak için Amerika Birleşik Devletleri’nden 300 milyon dolarlık bir kredi talep etti. Ancak Amerika Birleşik Devletleri, bu talebi reddetti. Bunun üzerine Demokrat Parti Hükümeti 1955 yılında Milli Koruma Kanununu sert bir şekilde uygulamaya başladı. Bazı ürünler “vesika” ile verilmeye başladı. Bu ürünlerden biri de şekerdi. Şeker, kahve ve çay gibi ürünlerin yokluğu Çanakkale’de de kendini gösterdi. Bu sırada Çanakkale’nin sevilen simalarından ve şekercilik yapan Yahudi kökenli İsak Ertek’in, Çanakkale Valisi Cemal Tarlan’a gönderdiği bir mektup dikkat çekicidir. İsak Ertek, “Şekerli Maddeler İmalatçıları” adına 5 Şubat 1955 tarihinde Çanakkale Valisi Cemal Tarlan’a yazdığı bir teşekkür yazısında şöyle demektedir:

“Vilayetimiz ihtiyacına tahsis olunan şekerin tevziatında (dağıtımında) kıymetli direktifleriyle biz imalatçıların da müsavi (eşit) olarak  en uygun şekilde istifademizi sağlayan, bu sebeple yanımızda çalışan işçilerimizin mutazarrır olmalarını da önleyen Sayın Valimiz Cemal Tarlan’a aleni (açık) teşekkürü borç bilir, memleket hizmetinde muhtelif vesilelerle gösterdikleri hassasiyetten dolayı şükranlarımızı arz ederiz.

İmalatçılar Adına

Meslek Komitesi Başkanı

İsak Ertek”

Çanakkale Valisi’ne bu mektubu gönderen İsak Ertek, 1912 yılında Çanakkale’de dünyaya gelmişti. İlk ve ortaokulu Çanakkale’de okumuş daha sonra ailesinin mesleğine yönelmiş ve şekerli gıdalar üretimi yaparak bunların ticareti ile meşgul olmuştu. İyiliksever bir kimse olan İsak Ertek, hayır yapmayı severdi. Hayatının sonuna kadar Çanakkale’de yaşadı ve 1964 yılında Çanakkale’de vefat etti. 

Tekrar 1955 yılına geri döndüğümüzde; Türkiye’de tarım ürünlerinde görülen sıkıntıların başında buğday gelmekteydi. Bunu yanında şeker bulmak da güçtü. 1955 yılı Haziran ayında Çanakkale’nin ihtiyacı olan şekerin temin edilebilmesi için siyasiler devreye girmişlerdi. Yurtdışında 400 ton şeker ithal edilmişti. Bunun bir kısmının Çanakkale’ye tahsisinsin yapılabilmesi için Çanakkale milletvekillerinden Servet Sezgin ve Nuri Togay, İşletmeler Bakanı Samet Ağaoğlu’na telefon ederek Çanakkale’nin şeker ihtiyacının karşılanması için bakandan şeker talebin de bulunmuşlardı. Bunun üzerine İşletmeler Bakanı da milletvekillerinin ricasını kırmamak adına “cüz’i bir miktarda” şekeri Çanakkale’ye tahsis etmişti. Bunun üzerine Çanakkale Valiliği şekeri almak üzere İzmir’e bir mutemet tayin ederek İzmir’e göndermişti. Basın aracılığıyla da “geldiğinde halka bir miktar şeker dağıtılacağı” açıklanmıştı.

30 Haziran 1955 günü Çanakkale’de yayılan bir şayiada 5 Temmuz’dan itibaren şeker ve kahvenin serbest bir şekilde satılacağı belirtiliyordu. Hatta aybaşında 3 bin ton İzmir’e, 2 bin ton İstanbul’a şeker geleceği ve bu şekerlerin yeni kampanya dönemi başlayıncaya kadar yeteceği ve ondan sonra da fabrikaların yapacağı üretimle birlikte ülkenin şeker ihtiyacının karşılanacağı belirtilmekteydi. Bu dedikodulara rağmen şeker satışının “vesika ile yapılması” uygulaması 30 Ağustos 1955 tarihine kadar devam etti. 30 Ağustos 1955 tarihinde Çanakkale Valiliği, Maliye Bakanlığı ve İşletmeler Bakanlığı’nın da izniyle şekerin vesika ile satışına son verdi. Ancak şekerin Çanakkale dışında başka vilayetlere çıkarılması yasaklandı. Buna uymayanların Milli Korunma Kanunu gereğince cezalandırılacağı açıklandı.

Çanakkale Valiliği şeker ve diğer maddelerin fiyatlarının her gün artması ve bazı malların da piyasa da bulunamaması üzerine 23 Aralık 1955 Cuma günü Vali Cemal Tarlan başkanlığında Çanakkale Belediye Başkanı, Defterdar, Emniyet Müdürü ve Ticaret Odası Temsilcisinin de katılımıyla bir toplantı yaparak piyasaların devamlı olarak kontrol edilmesi ve etiket usulünün sıkı bir şekilde uygulanması kararını aldı. Ayrıca halka bir duyuru yapılarak yüksek fiyatla satış yapan esnafın vilayete ihbar edilmesi istendi.

Çanakkale’nin şeker ihtiyacı ancak 1955 yılı sonunda yeni üretimin yapılması ile büyük ölçüde giderildi, ancak fiyatlar eski seviyesine gerilemedi.